موفقیت اقتصاد مقاومتی مستلزم لغو تحریم‌هاست
درحالیکه با تداوم اختلاف‌های باقیمانده تهران و واشنگتن، بن‌بست در مذاکرات با هدف احیای برجام تمدید شده است، به نظر می‌رسد لغو تحریم‌های آمریکا برای تحقق وعده‌های اقتصادی رئیسی بسیار مهم است.
به گزارش اکوایران، جواد صالحی اصفهانی، استاد اقتصاد دانشگاه ویرجینیاتک و پژوهشگر اقتصاد خاورمیانه در مقاله‌ای برای وبگاه تحلیلی ریسپانسیبل استیت‌کرفت با عنوان «راه اقتصاد مقاومتی ایران از برجام احیاشده می گذرد» نوشت: لغو تحریم‌های آمریکا برای تحقق وعده‌های اقتصادی رئیسی چه بخواهد و چه نخواهد حیاتی است.
ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران تنها چند هفته تا پایان اولین سال ریاست جمهوری خود فاصله دارد، بنابراین طبیعتاً ایرانی ها مشتاق ارزیابی عملکرد او خواهند بود. احتمالاً منفی است، اگر فقط به دلیل تورم بسیار بالا و شکست او در پایان دادن به تحریم های ایالات متحده. تندروهای ایرانی، از جمله رئیسی، بر این باورند که مشکلات اقتصادی ایران عمدتاً نتیجه سیاست‌های نئولیبرالی است که توسط رئیس‌جمهور سابق حسن روحانی (2013-2021) دنبال می‌شود و رویکرد «انقلابی» آنها می‌تواند اقتصاد را به چرخش درآورد. اما آنها بیش از آنچه که بتوانند عمل کنند قول دادند.
رئیس‌جمهور رئیسی متعهد شد که معیشت مردم را بدون گره زدن به برجام، یعنی توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بین ایران و ایالات متحده و دیگر قدرت‌های جهانی بهبود بخشد. بسیاری از ایرانیان خسته از حکومت‌داری تقسیم‌شده، از انتخاب رئیس‌جمهوری محافظه‌کار استقبال کردند که با همکاری محافظه‌کاران همفکر در کنترل سایر اهرم‌های قدرت، به طور مؤثرتری با مشکلات کشور، از جمله تحریم‌های اعمال‌شده توسط آمریکا، برخورد خواهد کرد. به نظر نمی رسید که انتظار رای دهندگان با این واقعیت که محافظه کاران به شدت با برجام و تلاش های روحانی برای احیای آن مخالفت کرده بودند، کاهش نیابد. نظرسنجی انجام شده پس از انتخاب وی در اوت 2021 نشان داد که رئیسی در بین رای دهندگان بسیار محبوب است.
اما اگر بر این باور باشیم که تحریم‌ها عامل اصلی مشکلات اقتصادی دهه گذشته بوده‌اند، آن‌طور که شواهد نشان می‌دهد، دشوار است ببینیم که چگونه می‌توان در مدت کوتاهی اقتصاد را در حالی که تحریم‌ها ادامه می‌داد، چرخاند. اگرچه مذاکرات با هدف بازگرداندن برجام و لغو برخی از مضرترین تحریم‌ها برای ماه‌ها متوقف شده است، اما ممکن است توافق همچنان منعقد شود، زیرا منافع آن برای ایران و غرب در نتیجه کمبود انرژی جهانی افزایش یافته است. تهاجم روسیه به اوکراین
منفعت ایران دسترسی به منابع قابل توجهی برای مهندسی معکوس سریع یک دهه فلاکت اقتصادی است. در دهه گذشته که ایران بیشتر تحت تحریم بود، ارزش پول آن 2700 درصد کاهش یافت، قیمت ها 12 برابر شد و میانگین مصرف شخصی به سطح دو دهه قبل خود بازگشت. زمانی که تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای در نتیجه پایبندی ایالات متحده به برجام طی سال‌های 2016 تا 2017 برای مدت کوتاهی کاهش یافت، تولید ناخالص داخلی ایران 20 درصد افزایش یافت. امروز، یک توافق می تواند به ایران اجازه دهد تا به 100 میلیارد دلار از دارایی های مسدود شده خود در خارج از کشور دسترسی داشته باشد و حدود دو میلیون بشکه نفت در روز صادر کند، که با 100 دلار در هر بشکه، بیش از 70 میلیارد دلار در سال سود خواهد داشت.
افزودن به این مزایای بالقوه، خطر شکست در چرخش اقتصاد در صورت عدم حصول توافق است. تورمی که رئیسی وعده کاهش آن را داده بود رکورد جدیدی را به ثبت رساند. در 11 ماهی که او بر مسند قدرت بوده است، قیمت‌ها با نرخ سالانه 53 درصد افزایش یافته است که بالاترین رقم در تاریخ اخیر است. تنها در ماه گذشته، قیمت‌ها 12.2 درصد افزایش یافت – یک نرخ سالانه 200 درصد – و به عنوان یک کاتالیزور اصلی برای نارضایتی گسترده عمومی عمل کرد، همانطور که تظاهرات بزرگ در شهرهای سراسر کشور نشان داد. این افزایش قیمت ها به احتمال زیاد به زودی تعدیل خواهد شد زیرا تا حدی نتیجه اثر جنگ اوکراین بر قیمت جهانی مواد غذایی و به دنبال آن حذف یارانه های غذایی در ماه مه بود. اما تا زمانی که دولت نتواند از منابع عظیم نفت و گاز خود درآمد کافی برای تامین مخارج خود کسب کند، تورم ادامه خواهد داشت.
یکی دیگر از وعده های اصلی ستاد انتخاباتی رئیسی ایجاد یک میلیون شغل جدید در سال بود. گزارش اشتغال ضعیفی که توسط دولت منتشر شده است که در سه سه ماهه اخیر – یعنی تقریباً دوره ای از زمان روی کار آمدن او – منتشر شده است، نشان می دهد که اشتغال در دوران ریاست جمهوری او در واقع کاهش یافته است. در بهار 2022 در مقایسه با بهار 2021، درست قبل از روی کار آمدن رئیسی، 100000 نفر کمتر در صنعت شاغل بودند. کشاورزی بیشترین شغل را از دست داد، 470000 نفر یا 10.1 درصد از نیروی کار. به نظر می رسد که اکثر این کارگران در بخش خدمات، تنها بخشی که اشتغال را در طی 9 ماه افزایش داده است، اشتغال با بهره وری پایین تری پیدا کرده اند.
ناامیدکننده ترین بخش گزارش اشتغال از بین رفتن 160 هزار شغل در صنعت است. این روند ضعیف اما امیدوارکننده افزایش اشتغال در صنعت را معکوس می کند که به نظر می رسید نشان می دهد که کاهش ارزش پول می تواند باعث احیای تولید داخلی پس از اثرات مخرب رونق نفت در دهه 2000 شود. گزارش دقیق‌تری که نشان دهد کدام صنایع بیشترین آسیب را دیده است هنوز در دسترس نیست، اما از دست دادن شغل در دو بخش تولیدکننده کالاهای مبادله‌ای نشان می‌دهد که استراتژی جایگزینی واردات که به دلیل کاهش ارزش و دستمزدهای واقعی پایین تر تشویق شده است، ممکن است به مرزهای خود رسیده باشد.
تحریم ها بخش بزرگی از تقصیر را برای محدود کردن تأثیر کاهش ارزش سهام دارند. به طور معمول، کاهش ارزش پول باید صادرات را افزایش دهد و در نتیجه باعث رشد تولید و اشتغال شود. اما تا زمانی که تحریم ها به قوت خود باقی بماند و تولیدکنندگان ایرانی نتوانند به سیستم بانکی جهانی دسترسی داشته باشند، مزیت رقابتی ندارند. علاوه بر این، تولید صنعتی ایران به شدت به نهاده‌های وارداتی وابسته است که حاصل دهه‌ها اتکا به درآمدهای نفتی است. برای سال‌ها، درآمدهای نفتی باعث افزایش اشتها برای کالاهای مصرفی خارجی و سفرهای بین‌المللی توسط طبقه متوسط رو به رشد کشور و همچنین نیاز صنعت به کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای شده است. دو مورد اخیر با هم دو سوم واردات ایران را تشکیل می دهند.
افزایش اشتغال و اتکای بیشتر به منابع داخلی، بخش‌های کلیدی راهبرد توسعه موسوم به «اقتصاد مقاومتی» است که توسط رهبر ایران آیت‌الله خامنه‌ای ترویج شده است. اقتصاد مقاومتی، همانطور که از نامش پیداست، برای وابستگی کمتر اقتصاد ایران به تجارت جهانی نسبت به امروز طراحی شده است. بیانگر این باور محافظه‌کاران است که جمهوری اسلامی به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای در حال رشد که هژمونی آمریکا در منطقه را به چالش می‌کشد، چاره‌ای جز کاهش وابستگی خود به اقتصاد جهانی ندارد. در این دیدگاه، واشنگتن از بهانه‌های مختلفی مانند تمایل تهران به ساخت سلاح هسته‌ای یا استفاده از نیروهای نیابتی علیه دشمنان منطقه‌ای برای اعمال تحریم‌ها علیه ایران استفاده می‌کند تا از شکوفایی اقتصادی آن جلوگیری کند.
اما اقتصاد مقاومتی هدفی است که دستیابی به آن نیازمند زمان و بازسازی دردناک اقتصادی است. در حالی که تحریم‌ها انگیزه بازسازی مورد نظر خامنه‌ای و رئیسی را فراهم می‌کنند، اما عملاً به این هدف نمی‌رسند. کاهش ارزش پول و تغییرات در قیمت‌های نسبی، به جای توسعه فناوری‌های جدید با نهاده‌های داخلی بیشتر، اشتهای عمومی برای واردات ارزان و ترجیح تولیدکنندگان صنعتی برای مونتاژ محصولات با نهاده‌های خارجی را کاهش می‌دهد. اما، بدون دسترسی به بازارهای جهانی، تولیدکنندگان بیشتر احتمال دارد که کسب و کار خود را ببندند تا به دنبال فناوری های جدیدی باشند که وابستگی آنها را به همان اقتصاد جهانی کاهش دهد.
به طور خلاصه، برای رسیدن جمهوری اسلامی به هدف خود در ساختن اقتصاد مقاومتی و برای اینکه رئیسی به وعده های جاه طلبانه مبارزات انتخاباتی خود عمل کند، توافق نهایی با آمریکا که منجر به لغو تحریم ها شود، حداقل برای اقشار کوتاه تا متوسط ضروری است. مدت، اصطلاح. برخلاف سخنان رئیسی در مبارزات انتخاباتی، واقعیت اجتناب ناپذیر این است که معیشت ایرانیان با برجام و رفع تحریم‌هایی که توافق ممکن می‌سازد، گره خورده است.
به نوبه خود، ایالات متحده که چهار سال پیش توافق هسته‌ای را رها و تحریم‌ها را مجدداً به امید فروپاشی اقتصاد ایران اعمال کرد، باید بفهمد که فشار اقتصادی فزاینده، همانطور که جو بایدن در آستانه سفر خود به خاورمیانه مجدداً اعمال کرد، معادل همان سیاست شکست خورده است.
دیدگاهتان را بنویسید